С(Ц)ИЕСТА СО МАРИЈА ДРЕНКОВСКА: Со пандемиската криза се справувавме создавајќи големи долгови

Во моментов, актуелна тема во областа на економијата е високата инфлација во Европа, Америка и во развиените земји. Ги отворивме главните прашања за проблемите што ги создаде пандемијата.

Ако нашите написи ти значат, размисли да донираш преку претплата. Тоа е најдобриот начин да нè поддржиш во ова што го правиме.

Иако сонувала да студира астрофизика и ни на крај памет не ѝ паѓало да се занимава со економија, Марија Дренковска денес е истражувач во централната Банка на Словенија.

Поради сплет на околности се запишала на Економскиот факултет во Скопје, а на магистерски и докторски продолжила во Љубљана. Сонувала за академска кариера на факултетот во Љубљана, но случајноста ѝ ги отвара вратите од Аналитичкиот истражувачки центар на Банката на Словенија. Можеби не ја добила работата од соништата, но затоа вистински се вљубила во економијата како наука.

Економските проблеми што ги отвори пандемијата

Во моментов, актуелна тема во областа на економијата на светско ниво е високата инфлација во Европа, Америка и во развиените земји. За да се сфатат проблемите што ги отвори пандемијата, Марија вели дека треба прво да се види што се случуваше во овие економии во претходните две децении.

„По светската економска криза, развиените земји се соочуваа со долг период на ниски стапки на инфлација. Во Европската унија зборувавме и за феноменот ‘missing inflation’ затоа што по одреден период имавме економски раст, но тој не беше проследен со раст на инфлацијата што теоретски би требало да се случи“, вели Марија и објаснува дека долгите периоди на ниска инфлација од макроекономски аспект се непожелни.

Но, зошто ниската инфлација е непожелна?

„Ниската инфлација е непожелна затоа што и релативно мал негативен инфлациски шок бргу може да предизвика дефлација. Taa има неколку негативни импликации, како на пример, одложување на потрошувачката и инвестициите поради очекување за понатамошно паѓање на цените“, објаснува Марија.

Ниската инфлација обично е проследена со низок економски раст, односно низок раст на бруто домашниот производ (БДП), а макроекономските цели на централните банки се токму тоа: одржлив економски раст.

За досегање на овие цели, централните банки вообичаено се потпираат на конвенционални инструменти и најчесто ја користат номиналната каматна стапка (policy rate) како главна алатка на монетарната политика. Изминатиот период оваа алатка се покажа како неуспешна за подигнување на инфлацијата, што доведе до употреба на други, неконвенционални мерки.

Случајот со Светската економска криза

По кризата во 2008 година следуваше длабока рецесија и централните банки мораа да ги намалат каматните стапки речиси до нула. Тоа сепак не се покажа ефикасно, затоа што речиси 60% од економиите во светот никогаш не го вратија својот БДП на трендот пред кризата.

Во услови на инертен раст, монетарните власти немаат друг избор отколку да ги одржуваат нивните каматни стапки ниски, односно близу нула. Ако се крене номиналната каматна стапка, парите на инвеститорите ќе станат поскапи, нема да има инвестиции, а тоа значи дека нема да има производство, нема да има потреба од работна сила, вработување, нема пари, нема трошење... Затоа, монетарните власти мораат да измислуваат неконвенционални мерки за справување со инертниот економски раст по кризата, како што се купување на обврзници, „forward guidance“ итн.

А недостатокот на инвестиции по светската економска криза беше и одраз на големата несигурност во економиите. Несигурноста и нестабилното закрепнување на БДП може да се види и во двојното рецесиско дно во многу европски земји поради прераното повлекување на државните мерки за поддршка на економијата.

Што научивме, што применивме и на што сме денес

Марија објаснува дека таквата грешка од претходната криза била голема лекција за економистите во справувањето со пандемиската криза. „Политичарите увидоа дека едностраното симулирање на побарувачката не е доволно да се избегне стапицата на ниски стапки на економски раст. Па, така, во справувањето со негативните последици од пандемиската криза, владите ширум светот применија експанзивна фискална политика за поддршка и стимулирање на економијата“, вели таа.

Со тоа, домаќинствата и фирмите ги добија најголемите олеснувања во форма на директни грантови, јавни гаранции, мораториуми за отплаќање долгови. Владините мерки во 2020-та година на светско ниво беа проценети на над 6 билиони евра директна буџетска поддршка, што е околу 7,5% од глобалниот БДП и што е повеќе од двојно од поддршката за кризата во 2008 година.

Новите предизвици пред креаторите на економските политики

Во моментов, во одделението за финансиска стабилност и макропрудентна политика во Банката на Словенија каде што работи, Марија се занимава со решавање на последиците кои произлегоа од агресивните усогласени мерки на монетарната и фискалната политика во борбата со пандемиската криза, кои се чини дека не се разликуваат од проблемите во Македонија.

„Државните мерки за поддршка на економијата можеби придонесоа да се избегнат директните негативни ефекти на банкарскиот и на финансискиот систем, а со тоа и на економијата, ама од друга страна придонесоа за зголемување на ранливите точки на системот на среден рок. Резултатот е зголемена зависност на фирмите од владината поддршка, неможност на банките правилно да го оценат квалитетот на кредитите под мораториум и соодветно да ги планираат можните загуби и сл. Исто така, се појави и дискрепанца помеѓу финансиските пазари и реалната економија, што ја зголемува веројатноста за корекција на цените на пазарот“, вели Марија.

Таа објаснува дека ниските каматни стапки довеле до поголемо земање станбени кредити. Банките во Словенија се пренасочуваат од кредитирање на фирмите кон кредитирање на населението, кое е особено заинтересирано за купување недвижности. „Со тоа, почнаа да растат цените на недвижностите и сега ние како макропрудентни власти сме фокусирани на зачувување на финансиската стабилност, која би била сериозно нарушена во случај на корекција на цените или некој друг поголем економски шок“, истакнува Марија и додава: „А една од најголемите лекции од претходната криза беше дека финансиската стабилност е од големо значење затоа што има голем ефект на реалната економија и дека мораме да ја одржуваме стабилноста во банкарскиот систем. Јавноста, од една страна, нè обвинува дека поради монетарната политика централната банка дозволила да се случи таков неконтролиран раст на цените на станбени недвижности, а од друга страна, макропрудентните политики за градење на отпорноста на финансискиот систем се по дефиниција непопуларни. Меѓутоа, во секој случај, долгиот период на ниски каматни стапки ги откри ограничувањата на макропрудентната политика, која дури и да ги примени своите најрестриктивни алатки, се чини дека не би ја достигнала целта во доволно краток период.“   

Нормализирањето на монетарната политика, односно покачувањето на номиналните каматни стапки Марија тврди дека е неизбежно, меѓутоа додава дека тоа мора да се прави постепено, затоа што при нагло кревање на стапките ќе се зголемат долговите што ги имаат луѓето и фирмите и тие ќе имаат проблеми со нивно отплаќање, а тоа повторно би можело да го дестабилизира економскиот раст. Затоа дизајнот на оптималниот микс на идни политики (монетарни, фискални, макропрудентни) останува најголемиот предизвик за креаторите на политики, а координацијата помеѓу нив е клучна за создавање на услови за одржлив раст.

БОНУС: Загарантиран основен приход

На крајот на дискусијата со Марија Дренковска, која се одржа минатата среда, како прва С(ц)иеста средба на Фондацијата КАНТАРОТ годинава, се отвори уште една значајна општествено-економска тема. А тоа е прашањето за „universal basic income“ или на македонски: загарантиран основен приход.

Ставот на Марија е следниов: „Со оглед на тоа што технологијата оди во нагорен тренд и што сè повеќе имаме технологија која може да ја врши работата за луѓето, идејата вреди да се доанализира и да се тестира. Сепак, пандемијата го продлабочи технолошкиот јаз и ја зголеми технолошката нееднаквост во светот, наместо работите да одат во спротивна насока. Тоа е нешто што креаторите на политиките мораат да го земат предвид кога ќе ги кројат идните политики.